Kwalitatief onderzoek in de praktijk van de gezondheidszorg

Kwalitatieve onderzoeksmethoden worden de afgelopen jaren steeds vaker toegepast in de onderzoekspraktijk van de gezondheidszorg. Onderwerpen als de beleving van ziekte of de arts-patiënt communicatie lenen zich nu eenmaal beter om met kwalitatieve methoden onderzocht te worden. Ook in evaluatieonderzoek (van bijvoorbeeld interventies) wordt steeds meer gebruik gemaakt van kwalitatieve onderzoeksmethoden. De groeiende aandacht voor dit type onderzoek blijkt ook uit het toenemend aantal publicaties in vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften zoals de BMJ en JAMA.
De meest gebruikte methoden in kwalitatief onderzoek zijn het interview, de (participerende) observatie, focusgroepen en de documentanalyse. Naast een puur kwalitatief design zien we ook steeds vaker zogenaamde “mixed methods” designs waarin zowel kwalitatieve als kwantitatieve methoden worden gebruikt. Kwalitatief onderzoek wordt dan bijvoorbeeld ingezet (vooraf) ter voorbereiding van kwantitatief onderzoek zoals het ontwikkelen van een vragenlijst, of (achteraf) om kwantitatieve onderzoeksresultaten beter te begrijpen.
Omdat kwalitatief onderzoek vaak “kleinschalig” van aard is (i.e. kleine aantallen respondenten) en de organisatie en uitvoering eenvoudig lijkt (bijvoorbeeld interviews houden) gaat men vaak snel en soms onvoldoende voorbereid van start. Vaak is men niet bekend met de complexiteit en de benodigde vaardigheden die dit type onderzoek vraagt van de onderzoeker. Voor ervaren kwantitatieve onderzoekers blijkt het in de praktijk soms knap lastig de “kwantitatieve bril” af te zetten. Dit omdat men onvoldoende vertrouwd is met de methoden en technieken en de wetenschapstheoretische uitgangspunten van kwalitatief onderzoek.
De aangeboden cursus is een basiscursus voor mensen die geen of relatief weinig ervaring met kwalitatief onderzoek hebben. De cursus heeft als doel om kennis en inzicht te bieden in de beginselen van kwalitatief empirisch onderzoek en om vaardigheden te ontwikkelen bij de opzet en uitvoering daarvan. Naast het ontwerpen van het onderzoek (design) komen verschillende onderzoeksmethoden aanbod. Hierbij zal de rol van de onderzoeker ook worden besproken. Vaardigheden zoals een flexibele, kritische en open houding zijn belangrijk omdat men als onderzoeker zelf mede bepalend is voor de uitkomsten van het onderzoek. In kwalitatief onderzoek is men namelijk zelf het instrument waarmee de data worden verzameld.
Er is specifiek aandacht voor het semigestructureerde interview als methode om gegevens te verzamelen. Studenten leren hoe ze zich kunnen voorbereiden o.a. door het leren maken van een interviewleidraad (de zgn. interviewguide) en reflectie op de eigen interviewvaardigheden. Er wordt uitvoerig aandacht besteed aan het analyseren van kwalitatieve data. Tot slot is er ook aandacht voor de methodologische kwaliteit in kwalitatief onderzoek, en het rapporteren van kwalitatief onderzoek in een wetenschappelijk artikel.